Жывая памяць пакаленняў
 |
Родныя Вы нашы,
У смутку вялікім схіліўшы галовы,
Стаім перад Вамі.
Памяць пра Вас у нас заўсёды ,
як неўміручая наша зямля
І як вечна яркае сонца над ёю!
|
Савіч Валерыя, вучаніца 9 “В” класа
Міхаіл Арцёмавіч Лазарчык, Лазарчык (Белова) Тамара Мікалаеўна
Мае прабабуля і прадзядуля пазнаёміліся на фронце ў 1942 годзе, пакахалі адзін аднаго і пражылі разам 57 гадоў.
Прадзядуля Міхаіл Арцёмавіч Лазарчык нарадзіўся ў 1913 годзе ў суседняй з Міханавічамі вёсцы Кайкава. На пачатку Вялікай Айчыннай вайны Міхаіл Арцёмавіч быў прызначаны памочнікам начальніка артыллерыйскага ўпраўлення 153 стралковай дывізіі. З верасня 1941 года па лістапад 1946 года Міхаіл Арцёмавіч быў капітанам артылерыйскага ўпраўлення 3-яй стралковай дывізіі.
Прабабуля Белова Тамара Мікалаеўна нарадзілася ў п. Чарапавец Валагодскай вобласці. Да вайны скончыла 3 курса медінстытута, у час вучобы прайшла курсы варашылаўскага стралка. На Волхаўскім фронце працавала ў медсанбаце. У раёне Сіняўскіх балот у 1941 годзе шлі жосткія баі з фашыстамі за горад Ленінград. У адным з баёў Міхаіла Арцёмавіча кантузіла і ён трапіў у медсанбат, дзе з першага позірка пакахаў медсястру Тамару Мікалаеўну. Спачатку яна не падазравала нават, што артылерыст Лазарчык мае сур’ёзныя намеры, але хутка і сама адчула, што пакахала. Дзеля таго, каб убачыць адзін аднаго хаця б на 5-10 хвілін даводзілася пераадольваць нямала перашкод. На кароткія спатканні прыходзілася праходзіць некалькі кіламетраў па перадавой. Не аднойчы атрымлівалі за такія адлучкі і нараканні ад камандавання. У 1942 годзе пажаніліся. Было “франтавое” вяселле: для прысутных 40 гасцей раздабылі 1 буханку хлеба і па сто грам спірта. Пасля вяселля Лазарчыкі вярнуліся на сваё месца ваеннай службы.
У час страшэнных выпрабаванняў прабабулю і прадзядулю падтрымлівала вялікая сіла кахання. Тамары Мікалаеўне ў 1942 годзе даводзілася суправаджаць машыны з блакаднікамі Ленінграда па “Дарозе жыцця”, па ільду Ладажскага возера. Аднойчы прадзядуля, адчуваючы трывожныя прадчуванні, прыклаў вялікія намаганні, каб Тамара Мікалаеўна не паехала ў адну з такіх паездак. Яго прадчуванні спраўдзіліся: менавіта гэты транспарт напаткала бяда, машына правалілася пад лёд.
У час баёў пад Сталінградам, у лесе каля хутара Верцічын, Лазарчыкі трапілі пад вельмі страшны артылерыйскі абстрэл. Тамара Мікалаеўна часта ўспамінала пра тыя жудасныя хвіліны, калі навокал усё ўзрывалася, з неба валіліся дрэвы і зямля, паднятыя ўзрывамі.
Лазарчык Міхаіл Арцёмавіч за баявыя заслугі быў узнагароджаны: ордэнам Чырвонай Зоркі, двумя ардэнамі Айчыннай вайны, медалямі “За абарону Ленінграда”, “За вызваленне Сталінграда”, “За ўзяцце Кінесберга”, медалём Жукава
Лазарчык (Белова) Тамара Мікалаеўна была ўзнагароджана двумя ардэнамі Айчыннай вайны, медалямі “За баявыя заслугі”, “За абарону Ленінграда”, “За вызваленне Сталінграда”, “За ўзяцце Кінесберга”, медалём Жукава
У 1944 годзе ў сям’і франтавікоў нарадзіўся сын-першынец, але доўга не пажыў, памёр. Ужо пасля вайны ў Міханавічах у Міхаіла Арцёмавіча і Тамары Мікалаеўны нарадзіліся сын Барыс і дачка Ларыса, мая бабуля.
У 1999 годзе не стала Міхаіла Арцёмавіча, у 2000 годзе памерла Тамара Мікалаеўна
Баднарчук Паліна, вучаніца 9 “А” класа
Краўчэня Мікалай Мікіціч
Прапрадедушка Кравченя Николай Никитич родился в 1898 году в деревне Найда Гомельской области в семье бедняков. Родители вместе с детьми были батраками у пана. В 1919 году Николай встретил мою прапрабабушку Ксению, которая была из семьи середняков. Они полюбили друг друга с первого взгляда и вскоре поженились. Родители Ксении подарили молодым часть земли и коня. Братья Николая очень ревностно стали относиться к брату, так как он стал жить более зажиточно.
В двадцать девятом году началась коллективизация, нужно было сдать всё имущество в колхоз. Николай с Ксенией землю отдали, а коня оставили. Братья вместе с другом Николая дали показания, что прапрадед - кулак, хотя он трудился со своей семьёй и никого не нанимал в батраки. Николая забрали в тюрьму, дома осталась жена и четверо детей. Освободили Николая из тюрьмы только тогда, когда началась война.
Николай перед отправкой забежал домой. Моя прабабушка Мила (младшая из детей) только помнила момент, когда отец держал ее на руках и беспрерывно целовал.
С войны семья получила похоронку, о том, что Николай пропал без вести.
Спустя годы после войны старший сын Николая долго занимался поисками могилы отца, все было безрезультатно. И лишь в 2009 году внук Николая, мой дядя Александр обратился в Министерство обороны с просьбой разыскать данные. В 2010 году пришла справка из Центрального архива города Подольска Московской области: «Стрелок 431-го стрелкового полка 52-й стрелковой дивизии рядовой Кравченя Николай Никитич 1898 года рождения, уроженец Полесской области Житковичского района погиб 26 августа 1943 года и похоронен в деревне Гусиная Поляна Харьковской области»
Из Министерства обороны Украины позже сообщили, што прах перезахоронен в г. Харькове в братскую могилу.
Казацкая Ульяна, вучаніца 11 класа
Арцееў Улазімір Цярэнцевіч, Арцеева Марыя Аляксееўна
Мой прадедушка Артеев Владимир Терентьевич родился в Финляндии, а потом переехал в Беларусь. Он участвовал в Великой Отечественной войне. Мой прадедушка дошёл до Берлина. В одном из боёв на улицах Берлина рядом с ним разорвалась мина и прадедушка был контужен. Он вернулся домой в 1945 году. После контузии, к сожалению, он стал глухим. Его могила находится в Копыльском районе в деревне Весёлое.
Моя прабабушка Артеева Мария, жена Артеева Владимира, во время войны работала у панов на территории Польши, пасла коров. Когда выпал первый снег её отпустили домой, потому что зимой коров пасти не надо. Её могила находится в Солигорске, потому что она там прожила последние годы жизни, но её родной дом деревня Весёлое.
Еще один прадедушка, Василий Бирин со своей женой имели свой магазин. После он ушёл на войну, прадедушка участвовал в Курской битве. Там мой прадедушка и погиб.
Зімарын Мікіта, вучань 6 “Г” класа.
Таўпека Іван Рыгоравіч.
Мой прадедушка Товпеко Иван Григорьевич родился в 1901 году. Воевал на 2-ом Белорусском фронте. Участвовал в освобождении Польши, где получил первое ранение и попал в плен к фашистам.После освобождения Польши, преодолев реку, он дошел до Германии и участвовал в ее освобождении. Был удостоен трех наград. Вернулся домой в 1945 году после Победы над фашистской Германией. После Победы ему вручили орден Красной Звезды третьей степени. Похоронен прадед в Заславле.
Балашова Ксенія, вучаніца 10 класа.
Шкленік Яўген Ігнацьевіч.
Прадедушка Шкленик Евгений Игнатьевич родился в 1925 году в деревне Венера Логойского района. Деревня была окружена лесом, и в годы войны там было много партизанских бригад. Прадедушка помогал партизанам, он с друзьями гонял коней на ночлег, возил раненых у озеру Палик, рядом с которым были непроходимое для фашистов болото. Вокруг болота и озера Палик была большая партизанская зона, фашисты туда боялись заходить. В 1956 году прадедушку Женю забрали в ряды Советской Армии, служил он в Германии. Отслужил он там 3 года и до сих пор у моей прабабушки хранится благодарственное письмо за отличную службу и подарки, скатерть и платок. После службы он вернулся обратно в Минск и начал работать в милиции. Проработал прадедушка там 2 года и, так как у него уже была семья с двумя детьми, ему пришлось вернуться в колхоз, работал он там кузнецом. Потом прадедушка перевёлся в Кайковское лесничество. Лесником проработал 46 лет и получил много благодарностей и Почётных грамот, которые до сих пор хранятся у моей прабабушки Шкленик Ирины Александровны. Прабабушка и прадедушка выросли и жили в одной деревне, прадедушка Женя уже умер, а прабабушке Ирине 87 лет. У неё растут 9 внуков и 17 правнуков.
Пукальчык Лізавета, вучаніца 9 “А” класа
Кашкан Мікалай Ільіч, Кашкан Валянціна Яўгенаўна
Мой прапрадед Кашкан Никалай Иванович 1919 года рождения прошел две войны. Он участвовал в советско-финской войне в 1940 году. Прадедушка Николай Иванович с боями прошел всю Великую Отечественную вайну, со слов моей бабушки он много рассказывал о боях за освобождение Ленинграда. Кашкан Николай Иванович награждён орденами и медалями.
Моя прапрабабушка Кашкан Валентина Евгеньевна 1920 года рождения. Во время Великой Отечественной войны была связной партизанского отряда имени Калинина, командиром партизанского одряда был Леонид Сорока. Этот отряд воевал в Минской области. База партизанского отряда имени Калинина находилась недалеко от Миханович, в Кайковском лесу.
Апекунова Настасся, вучаніца 10 класа
Чэрнік Іван Мікалаевіч
Мой прапрадедушка Черник Иван Николаевич участвовал в рядах Сопротивления в годы войны. Когда началась Великая Отечественная война, Ивану Николаевичу было 21 год. Он пошел в партизаны и сражался с фашистами на территории Минской области. После войны он женился на девушке Нине, моей прапрабабушке. У них родилось четверо детей. Он был хорошим отцом. Зарабатывал на жизнь тем, что строил дома для людей. И для своей большой семьи заработал на большой дом. Умер прапрадедушка в 61 год. Могилка прапрадедушки Ивана находится в Пуховичах.
Постнікаў Дзям’ян, вучань 9 “Б” класа
Аўрамава Соф’я Пятроўна
Мая прабабуля Аўрамава Соф’я Пятроўна, 1934 года нараджэння, дзіця вайны. Яе ўспаміны распавядаюць пра фашысцкую акупацыю ў Міханавічах, лічу, што гэта важная краязнаўчая інфармацыя. “Памятаю, як аднойчы мы, кампанія хлопчыкаў і дзяўчынак з баракаў, вырашылі пагуляць каля нацягнутай калючай провалакі ўздоўж чыгуначнага палатна. Мы, дзеці, ведалі, што гэта ворагі баяліся, каб партызаны не ўстроілі дыверсіі на чыгунцы “пад самым іх носам”. Такая провалака была нацягнута ўздоўж чыгункі ў межах населенага пункта, да провалакі былі прывязаны ракетніцы. Нехта выпадкова моцна тупнуў ля ракетніцы нагой, у неба ўзвіўся каляровы агеньчык. Тупнуць вырашылі і іншыя. Рознакаляровыя агеньчыкі, якія ўзляталі ў неба, так нас зацікавілі, што неадразу мы заўважылі, як да нас бягуць узброеныя літоўцы. Пачулі мы толькі плач жанчын, гэта нашы мамы кінуліся наперарэз ворагам. Пачуўшы лямант, мы зразумелі, трэба ўцякаць, разбегліся хто куды, многія хаваліся пад ложкамі ў бараках і дамах. Можна сказаць, што нашы мамы нас выратавалі на той момант.
Памятаю, як аднойчы літоўцы і фашысты некага шукалі. А да нас у барак прывялі нейкага дзядзьку, схавалі ў пограбе, на крышку ад пограба прыцягнулі і паставілі ложак. Мне загадалі легчы на ложак і гаварыць, што я хворая. Праз некалькі хвілін у барак заглянулі ворагі, агледзеліся навокал, дарослыя сталі гаварыць, што дзяўчынка хворая, акупанты выйшлі. А ноччу таго дзядзьку вывелі ў Кайкаўскі лес.
А яшчэ я памятаю, як мяне, малую, бацька адпраўляў за нейкай патрэбай у Кайкава. Даў кошык, зверху паклаў цыбулю, растлумачыў да каго занесці. Я занесла кошык, мяне папрасілі затрымацца, вынеслі хлеб і малако, а потым вярнулі кошык зноў з той жа цыбуляй, нешта паклаўшы пад яе і гэта я панесла да бацькі. Толькі пасля вайны мне расказалі, што хадзіла я да партызанскай сувязной.
Аднойчы мы з мамай хавалі пад клеццю парашут і я ледзь не папалася. Вось, як гэта было. Неяк ноччу непадалёку ад ускрайку станцыі спусціўся наш парашутыст, яму трэба было ў Кайкаўскі лес. Яго дарослыя схавалі, а маме трэба было схаваць парашут. Яна яго вырашыла закапаць пад клеццю. Туды змагла залезці толькі я. Адпраўляючы мяне з такім заданнем, мама дала мне некалькі яек, на выпадак, калі неўзначай прыдуць немцы. Так яно і здарылася. Ужо вылазячы з-пад клеці, я заўважыла боты ворага. Паліцай-літовец дапытваўся ў мамы, што я там раблю. Мама сказала, што я шукаю яйкі. Тут зяўляюся я з-пад клеці, а ў руках ў мяне – яйкі. Паліцай адразу пакінуў нас у пакоі"
Успамінае прабабуля і пра жахлівы лёс ваеннапалонных, якіх акупанты размясцілі ў адным з баракаў па вуліцы Завадской. Фашысты размясцілі ваеннапалонных ў бараках торфапрадпрыемства. За двумя радамі калючай провалакі знаходзілася каля ста абяссіленых чалавек, дрэнна апранутых, галодных. Дарослых да барака з ваеннапалоннымі не падпускалі, а вось маленькія дзеці маглі падыходзіць да калючай провалакі. “Я памятаю, як мяне разам з іншымі дзецьмі мама адпраўляла насіць печаную бульбу да баракаў. Мы, па-дзіцячы, тады нават не разумелі ўсёй рызыкі. Даставалі з карманаў бульбу і кідалі праз агароджу. Блізка канваіры да провалакі не падпускалі, таму не заўсёды бульба пералятала праз агароджу, сілы дакінуць не хапала. Ваеннапалонныя лавілі бульбу. Да самай смерці сваёй буду памятаць як цягнуцца рукі абяздоленых людзей за ежай, а канваіры б’ьюць па рукам, па галаве. Так і стаяць перад вачыма гэтыя страшныя сцэны”. Прабабуля расказала, што зняволеныя працавалі на самым цяжкім участку работы торфапрадпрыемства—на загрузцы торфу ў вагоны. Тых, хто паміраў, гітлераўцы кідалі непадалёк у ямы на балоце. Некалькі такіх ям было разрыта ў 1964 годзе пры перазахараненні астанкаў воінаў у брацкую магілу.
Успамінае часта прабабуля Соф’я і пра тое, як у час вайны, 1 верасня 1944 года, першы раз пайшла ў першы клас. Прычым, у першы клас прыйшлі і тыя, каму толькі споўнілася сем, і тыя, каму ўжо было дзесяць і болей. “У адным вялікім пакоі бараку размяшчаліся дзеці розных класаў, чалавек трыццаць. На звычайныя бярвёны былі пакладзены дошкі, на якіх сядзелі вучні. Такія ж доўгія дошкі былі пакладзены вышэй, на іх пісалі. Вельмі цяжка было дастаць паперу. Лісточкі паперы раздавалі толькі для кантрольных работ, а так дзеці пісалі прама на дошках, потым выціралі іх. Самі вучні рабілі і чарніла, “хімічны” карандаш растваралі ў вадзе. Памятаю, што пастаянна хацелася есці. Недалёка ад школы было поле, дзе расла морква. Мы на перапынку нарвём яе, трыху абатром і давай есці. Часта ўжо і ўрок пачнецца, а мы ўсё хрумсцім. Настаўніца Марыя Фёдараўна Бяляўская была добрай жанчынай, яна, каб каб мы даелі, крыху пачакае, а потым пачынае сварыцца. Вельмі смачная была гэтая морква. А яшчэ памятаю, як здаецца, гэта была вясна сорак пятага, мы, дзеці, пайшлі на поле збіраць бульбу, якая засталася пасля восені. Гэтую бульбу пераціралі, дабаўлялі соевую муку і атрымліваліся вельмі смачныя ляпёшкі. На полі нас убачыў Шпілявы Мітрафан, былы камандзір партызанскага атрада, а тады— старшыня калгаса. Ён, каб нас адагнаць, пачаў страляць у паветра. Мы перапужаліся, пабеглі дамоў, расказалі мамам, дык жанчыны потым вельмі сварыліся на старшыню. Адзеты і абуты мы таксама былі дрэнна. Большасць насіла драўляныя кандалы на нагах, гэта калі ўжо было холадна, а так бегалі босыя. У маёй суседкі па парце з нейкіх галянішч пашылі боты, дык яна пераносіла дзяцей праз вялікія лужыны па дарозе ў школу і назад. Адзенне для нас мамы ў гэтыя пасляваенныя гады шылі з палатак. У каго ўжо нейкая сукенка ці кофтачка была, ды яшчэ і па размеру, увогуле за шчасце было. У мяне нейкая нямецкая шапка была, то насіла, пакуль не вырасла”.
Лукашэвіч Валерыя, вучаніца 10 класа
Яворскі Іван Аляксандравіч
Прадедушка Яворский Иван Александрович в начале Великой Отечественной войны ушел на фронт, был военным санитаром, собирал раненых на поле боя. В конце войны, на реке Одер его ранило. Его случайно обнаружили, он лежал под телами других солдат. После госпиталя вернулся домой инвалидом войны в деревню Застенок Лунинецкого района Брестской области. Был награжден орденами и медалями. Встретил мою прабабушку Мокреню Прабабушка и прадедушка поженились, и у них родилось 12 детей. Прадедушка был кормильцем для большой семьи. Времена были трудные. Всю свою жизнь прадедушка Иван и прабабушка Мокреня Ивановна очень много трудились. Дедушка прожил 80 лет. Похоронен он в Лунинецком районе.
Касьянчык Дана, вучаніца 9 “Б” класа
Зайкоўскі Павел Уладзіміравіч
Мой прадед Зайковский Павел Владимирович воевал на войне в партизанах в отряде Колпака. Он был ранен в ногу и руку. После войны пошёл работать на завод на Гомельщине в Хойникском районе. После взрыва АЭС в Чернобыле его с семьёй переселили в Калиновичский район. В Калинковичском районе прадед и умер, он был добрым и хорошим человеком.
Шпілявы Грыгорый, вучань 8 “А” класа
Шпілявы Мітрафан Дзямідавіч, Шпілявая (Бурая) Валянціна Сцяпанаўна
Мой прадзед Шпілявы Мітрафан – казак з Краснадарскага краю, прабабуля Бурая Валянціна – мясцовая дзяўчына, з вёскі Астравы. А сустрэліся яны ў гады ліхалецця...
Перш чым прыйсці ў партызанскі атрад імя Калініна, Валянціна Бурая ўжо зведала горыч страты. Яе меншую сястрычку Зою фашысты схапілі, калі яна распаўсюджвала партызанскія лістоўкі. Пятнаццацігадовую дзяўчынку вельмі жорстка пыталі гестапаўцы. Не вытрымаў бацька, які прысутнічаў на дапросах, усю віну ўзяў на сябе. Дадому ён ужо не вярнуўся, а сястрычкі, Валянціна і Зоя, пайшлі ў партызаны. Там жа і сустрэла партызанка Валя сваё вялікае каханне. Адразу запрыкмеціла яна віднага чубатага Мітрафана, да таго ж неаднойчы адчувала на сабе яго позіркі. Аднак навокал гора, бяда, кроў...
Зблізіла маладых людзей страшная блакада восенню сорак другога года. У адным з цяжкіх баёў абое яны аказаліся параненымі. Вынесці з балота Валю і Мітрафана ў час бою магчымасці не было. Баявыя сябры хутка знайшлі зацішнае месца, знялі верхні слой зямлі, зрабілі паглыбленне, услалі зямлю яловымі лапкамі і паклалі туды параненых. Трое сутак ім прыйшлося ляжаць на восеньскай сырой зямлі. Як маглі, дапамагалі адзін аднаму. А іх ужо падтрымлівала вялікая сіла кахання!
Падлячыўшыся, яны зноў уступілі ў строй народных мсціўцаў. Вяселле адбылося ў партызанскім атрадзе ў 1943 годзе. Былі накрыты сталы, гучала партызанскае “Горка!”. Да таго часу Шпілявы Мітрафан быў ужо камандзірам партызанскага атрада імя Молатава брыгады імя Калініна. Баявыя таварышы стараліся аберагаць маладую сям’ю, бо, гледзячы на іх трапяткое і бязмежнае пачуццё, кожны прагнуў выгнаць хутчэй ворага, каб абняць сваіх родных.
Пасля вайны Шпілявыя расцілі дзяцей, радаваліся ўнукам. Зараз іх ужо няма. Але жыве памяць…
Сярчэня Вольга, вучаніца 8 “Б” класа
Савасцюк Пётр Іванавіч
На протяжении многих лет на огороде у моей прабабушки под старой вишней были похоронены украинец и казах. В самом начале войны молодые красноармейцы погибли во дворе моего прадеда. Ночью вместе с соседом он похоронил их прямо на огороде, а потом сам ушел на фронт. Только в начале 70-х годов бабушка сообщила в военкомат об этом захоронении. Тогда же со всеми воинскими почестями погибшие были перезахоронены в братскую могилу на местном кладбище. Их родственники оставили прабабушке на память фотографии ребят. Она поместила их в одну рамку с прадедом, сказала, что пусть будут вместе. Прадед Пётр с войны тоже не вернулся. Моя бабушка Ольга долго искала сведения о своем дедушке. Бабушка искала какую-то информацию в интернете на различных сайтах. На сайте «ОБД Мемориал» бабушка нашла сведения о воине Салостюк из д. Пуховичи. Отличалась одна буква в написании фамилии, но все остальные сведения совпадали. Бабушка написала в районный военный комиссариат, откуда прислали копию извещения о гибели (похоронку). Все совпадало. Выяснилось, что мой прадед Савостюк Пётр Иванович воевал в 194 стрелковой Речицкой Краснознаменной дивизии, 299-го артиллерийского полка. Бабушка Оля не остановилась в своих поисках. Она писала в Польшу, на форумы в интернете и почти случайно вышла на жителя Ярославля Сергея Кудрявцева, который отправил ссылки на некоторые документы и прислал ссылку на наградной лист, в котором говорится: «Савостюк Пётр Иванович, красноармеец в 194 стрелковой Речицкой Краснознаменной дивизии, 299-го артиллерийского полка представляется к ордену Отечественной войны второй степени за то, что в бою за деревню Тюнген Вормирского района Восточной Пруссии 2 февраля 1945 года под сильным огнём противника во время контратаки превосходящих сил врага на наши боевые порядки его орудие находилось на прямой наводке на главном направлении вражеского удара, первым принял весь удар и, ведя огонь по контратакующему немцу, уничтожил в составе расчета 6 пулеметов, 1 орудие ПТО до 100 гитлеровцев и подорвал самоходное орудие, отразил 4 атаки противника, что способствовало удержанию занимаемого рубежа, но вражеский снаряд оборвал жизнь славного героя артиллериста». Наш прадед похоронен на военном кладбище в городке Моронг.
В книге «Память» Пуховичского района я нашла в списках погибших и своего прадеда Савостюк Петра Ивановича.
Астраўлянчык Вольга, выпускніца
Бандарэнка Варвара Савіна
Гомельшчына. Невялікая вёсачка Шарын ў Ельскім раёне, а навокал лясы. Фашысты нярэдка спальвалі такія вёсачкі, разам з людзьмі, каб не станавіліся яны падмогай для партызан.
Другая бяда прыйшла ў вёску Шарын. У Нямеччыну сталі забіраць моладзь. Калі нехта не згаджаўся або ўцякаў, гітлераўцы маглі растраляць сям’ю. У шаснаццацігадовай Бандарэнка Варвары іншага выйсця не было, як толькі збірацца на чужбіну. У першую ноч нязведанага шляху Варвара, звязаная з пяццю дзяўчатамі, прайшла сорак кіламетраў да Мозыра. Там на станцыі па сорак-пяцьдзесят чалавек заганялі ў вагоны. Страшна было ўсім, бо ніхто не ведаў, куды ж вязуць і што іх чакае наперадзе. Елі тое, што мама паклала ў клуначак. Дзве нядзелі везлі, не выпускалі. Вельмі балелі жываты. Дзверы вагона адчынілі, толькі, калі прыехалі на граніцу з Польшчай. Выйшаўшы, убачылі, што на вагонах было напісана “Добровольцы”. Тут жа сталі чысціць вагоны, паліць салому, на якой спалі. “Дэзінфекцыю” зрабілі і з пасажырамі. Выдалі абутак… Адна нямецкая жанчына зазначыла пры гэтым: “Яшчэ вам пашанцавала. У суседнім лагеры газ закончыўся”. Варвара ўжо ведала, што фашысты атручвалі людзей газам. Ну можа і, сапраўды, пашанцавала…
Варвара разам з другімі дзяўчатамі трапіла ў ў горад Мурнаў, які размяшчаўся непадалёку ад Альпійскіх гор, на фабрыку па пашыву адзення.
Прабабуля Варварачаста гаварыла мне, што дакладна памятае ўсе дні і месяцы, праведзеныя ў Германіі, якія пакінулі след на ўсё жыццё. Доўгіх чатыры гады правяла яна ўдалечыні ад Радзімы. Якім доўгачаканым было вызваленне ад фашысцкага палону! Нарэшце можна было вяртацца да роднай палескай вёсачцы. Ёй прыйшлося прайсці многа кіламетраў, каб трапіць дамоў: дзесьці падвозілі савецкія салдаты, а ад мяжы с Польшчай Варвара ішла пешшу. Нават стромы не адчувалі- толькі б да хаты хутчэй!
Вярнуўшыся дадаому Варвара выйшла замуж за аднавяскоўца Андрэя, нарадзілася ў іх трое дзяцей. Прабабуля Варвара 40 гадоў працавала ў калгасе даяркаю.
Некалькі апошніх гадоў жыцця прабабуля жыла ў Міханавічах у сям’і сваёй дачкі Марыі, маёй бабулі. Я вельмі любіла слухаць успаміны прабабулі пра сваё жыццё. Яна пражыла 91 год. Не стала Бандарэнка Варвары Савінай у гэтым годзе, але засталіся шэсць унукаў, дзевяць праўнукаў.
Мяхведзь Ліза, вучаніца 9“А” класа
Падгорная (Арцёмчык) Вольга Іванаўна, Падгорная (Багданчук) Вера Пятроўна
Моя прабабушка Подгорная Ольга Ивановна (1912- 1986) жила очень бедно. Во время войны жила у родственников. Муж погиб в начале войны. Двое малолетних детей тоже умерли, не пережив тех страшных событий. Она с трудом смогла сберечь и вырастить моего дедушку Ивана Александровича.
Бабушка Подгорная (Богданчук) Вера Петровна родилась в 1936 году. Когда в деревню пришли фашисты, они заняли соседний дом. Моя бабушка вместе со своим младшим братом игралась однажды вблизи места, где лежали ящики с фашистским оружием. Дети набрали в карманы гранаты и, когда вернулись домой, прадедушка Пётр, поднимая сына на руки, заметил, что он почему-то потяжелел. Когда увидел, что принесли дети домой, забрал фашисткие гранаты, которые затем передал партизанам.
Брысь Валерыя, вучаніца 9 “Б” класа
Чэрнік Марыя Мікалаеўна, Чэрнік Мікалай Лук’янавіч
Моя прабабушка Мария проживала в Гродненской области Ивьевском районе в деревне Белый Берег. 24 марта 1940 года она была избрана в депутаты Верховного Совета БССР по Гродненскому округу. В 1941 году фашисты ворвались в дом и расстреляли прабабушку Марию и ее сына Николая, который был подпольщиком.
Прыстром Паліна, вучаніца 9 “Б” класа
Кур’янчык Аляксандр Фаміч
Курьянчик Александр Фомич родился 1916 года.
Жил в Вилейском районе в Долгинавском сельсовете. После освобождения Западной Беларуси от поляков, в 1940 году был призван в ряды Советской Армии. Служил в Киевском военного округе, там встретил войну. Воевал на фронте в составе Второго, а затем Третьего Украинских фронтов. Освобождал Болгарию, Венгрию, Румынию. За боевые заслуги, проявленные в боях за город Будапешт, награждён орденом Красной Звезды. На реке Дунай при форсировании он был тяжело ранен. После госпиталя освобождал город Вену и в Пруссии закончил войну. Был награждён медалью «За отвагу», медалями «За боевые заслуги» и «За победу над фашисткой Германией». В 1947 году был демобилизован с армии.
Каліноўскі Іван, вучань 9“Б” класа
Петухоў Фёдар Іванавіч
Прадедушка Петухов Фёдор Иванович родился в Сибири в 1909 году в городе Березники Пермской области. До войны работал лесорубом, когда началась Великая Отечественная война ушел на фронт. Моей бабушке был только год тогда. Она своего отца больше никогда не увидела. Извещение о смерти прадедушки с фронта не пришло. Петухова Фёдора Ивановича признали без вести пропавшим. А бабушка, несмотря на то, что была очень маленькой, запомнила, что до самой войны в Пермской области люди испытывали страшный голод, поскольку всё своё продовольствие отправляли на фронт.
Георгіеў Павел, вучань 9 “Б” класа
Страх Георгій
Мой прадедушка Страх Георгий проживал в городе Турове. В начале войны он пошел на фронт. В одном из боёв прадедушку тяжело ранило осколком в голову. Спасли его боевые товарищи, которые быстро доставили его в медсанбат. Там хирурги вставили в голову пластину, он проходил с этой пластиной всю оставшуюся жизнь. Прадедушка умер в 80 лет.
Антоненка Паліна, вучаніца 9 “В” класа
Паўловіч Станіслаў Іосіфавіч
Калі пачалася Вялікая Айчынная вайна, майму прадзядулю Паўловічу Станіславу Іосіфавічу споўнілася 18 гадоў. Ён прайшоў з баямі праз усю вайну, дайшоў да Берліна. Быў паранены ў нагу. Атрымаў медаль “За адвагу”. Пасля вайны жаніўся і гадаваў чатырох дзяцей.працаваў у калгасе і за добрасумленную працу атрымліваў Пачэсныя граматы. Яго часта запрашалі ў музеі расказваць вучням пра страшэнныя жахі вайны. Памёр прадзядуля ў 64 гады.
Крэер Яўгенія, вучаніца 10 класа
Пархімчык Філіцыян Іванавіч
Пархимчим Филицыен Иванович прадедушка прошел всю войну Партизанил на гомельском Полесье. Пошел в партизаны в 17 лет. После войны в семье прадедушка родилось трое детей. Он был хорошим отцом, но строгим. Очень много работал. Уходил очень рано и возвращался поздно. После войны участвовал в восстановлении Минска. Там и случилась беда, он упал с трехэтажного здания и погиб.